همشهری آنلاین، نرجس اشکی: سالیان متمادی است که کتاب‌ها با قیمت پشت جلد مشخص از سوی ناشران توزیع و به بازار کتاب عرضه می‌شوند، ولی در ماه‌های اخیر و طبق تحقیقات میدانی خبرنگار همشهری، برخی از ناشران در اقدامی نوظهور، کتاب‌ها را بدون قیمت پشت جلد راهی بازار نشر می‌کنند. در راستای بررسی دلایل این مسئله با مدیران برخی از نشریه‌ها ازجمله نشر ثالث، نگاه، هرمس و همچنین ابراهیم کریمی، رئیس اتحادیه ناشران گفت‌وگو کرده‌ایم.

کتاب؛ کالای انباری

محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث
علت اصلی این مسئله بالا رفتن هزینه‌های تولید است. قیمت مواداولیه تولید کتاب مانند سایر کالاها هر روز بر مبنای نرخ تازه‌ای است و ناشر برای تضمین بازگشت سرمایه و برقراری توازن میان سرمایه و سود، برخلاف مرسوم قادر به درج قیمت در پشت جلد کتاب‌ها نیست. کتاب کالایی است که بعد از چاپ ممکن است حتی تا ۲سال به فروش نرسد و در انبار بماند، در چنین اوضاعی و با توجه به نوسان بازار ارز که ارتباط مستقیم با قیمت مواداولیه دارد، کتاب‌ها ناگزیر باید به قیمت روز عرضه شوند. در گذشته قیمت کاغذ به قیمت ارز ترجیحی و بعدها ارز نیمایی و حتی ارز دولتی بود که به همه ناشران اختصاص داشت و امروز تنها به برخی از ناشران اختصاص داده می‌شود و عامل ایجاد نوعی نابرابری و ناهماهنگی در بازار کتاب است.

تیراژهای ۱۰۰ تا ۵۰۰نسخه‌ای

علیرضا رئیس‌دانا، مدیر انتشارات نگاه
اگر با مثال عینی بخواهم موضوع را روشن کنم به این ترتیب است که ما قبل از سال جدید «دیوان سعدی» را با قیمت ۶۲۰هزار تومان به بازار عرضه کردیم و حالا که در حال چاپ «دیوان جامی» با همان تعداد صفحه هستیم و با توجه به قیمت روز مواداولیه، باید کتاب را به قیمت ۹۰۰هزار تومان قیمت‌گذاری کنیم. البته با کمال تأسف باید این را هم اضافه کنم که کار ما به چنبره بازار سیاه هم افتاده است. زمانی کاغذ را با دلار ۴۰هزار تومان، بندی ۸۰۰هزار تومان خریداری می‌کردیم و بعد از رسیدن دلار به ۵۰هزار تومان همان کاغذ به قیمت یک‌میلیون‌و۵۰۰هزارتومان به ما فروخته شده است؛ درحالی‌که با توجه به افزایش ۲۵درصدی قیمت دلار قیمت همان کاغذ باید بندی یک‌میلیون تومان باشد و حتی حالا قیمت کاغذ به بندی یک‌میلیون‌و۶۰۰هزارتومان هم رسیده است و این نه‌تنها شامل قیمت کاغذ که شامل سایر مواداولیه ازجمله زینک و مرکب و چاپ هم می‌شود. در چنین شرایطی اگر کتاب‌ها را با قیمت پشت جلد راهی بازار کنیم با سرمایه به‌دست آمده از فروش ۳هزار جلد کتاب قادر به چاپ فقط هزار جلد خواهیم بود. در گذشته با جمعیت ۳۷میلیونی تیراژ ۳هزار تا ۵هزار تایی داشته‌ایم، ولی در حال حاضر و با شرایط کنونی این رقم به تیراژ ۱۰۰تا نهایتا ۵۰۰عدد رسیده و هشداری برای آینده مبهم بازار نشر است.

نوسان ارز؛ نوسان کتاب

مرتضی کاردر، مدیر انتشارات هرمس
قیمت کاغذ هر هفته در حال تغییر است و ناشرانی که در این وضعیت کتابی را منتشر می‌کنند، بعد از گذشت یک‌ماه برای جلوگیری از نزول سرمایه ناگزیر به ارائه کتاب متناسب با قیمت روز کاغذ و سایر مواداولیه هستند. سابقا، در حدود ۲۰سال پیش، از طرف وزارت ارشاد به ناشران یارانه‌ای تخصیص داده می‌شد و از آنجایی که برای ناشر نگرانی بازگشت سرمایه وجود نداشت، قیمت به روز محاسبه می‌شد و پشت جلد کتاب قرار می‌گرفت، اما امروز متأسفانه به‌صورت حرکت آزاد و با توجه به نوسان قیمت ارز قیمت‌ها در بازار کتاب در حال نوسان دائمی است و زیان این مسئله، هم متوجه ناشران و هم قشر کتابخوان می‌شود و نتیجه‌ای جز حذف کتاب از سبد کالای مردم ندارد. تنها نظارت و ورود بخش دولتی می‌تواند ثبات را به این حوزه برگرداند؛ هرچند متأسفانه هر سال در ایام برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب، ارگان‌ها و مسئولان وعده‌هایی برای تنظیم بازار و ایجاد ثبات در این بخش  داده‌اند که هرگز به مرحله اجرا نمی‌رسد و عملا می‌توان گفت هیچ نظارتی وجود ندارد و شرایط غیرقابل گریزی به‌وجود آمده که درصورت ادامه آن وضعیت بازار کتاب روزبه‌روز آشفته‌تر خواهد شد.

آسیب افزایش قیمت‌های غیرمنصفانه

ابراهیم کریمی، رئیس اتحادیه ناشران
شرایط به‌وجود آمده در بازار نشر بازتاب تورم است. ناشر بعد از عرضه تولیداتش برای چاپ آثار جدید ناگزیر به بازگشت منطقی سرمایه است. اگرچه قیمت، پشت جلد کتاب‌ها درج نمی‌شود، اما در سایت ناشران، قیمت‌ها قابل مشاهده‌اند. در چنین شرایطی اگرچه با تورم مواجه هستیم، ولی چنانچه همکارانی با فواصل زمانی کوتاه اقدام به تغییر قیمت‌ها کنند، منطقی نیست و در وهله اول مهم‌ترین آسیب حاصل از این اقدام متوجه خود ناشران خواهد بود؛ چراکه بازار فروش تولیدات‌شان روزبه‌روز کوچک‌تر خواهد شد. مدیریت اقتصادی در بازار نشر فقط منوط به بالا بردن قیمت‌ به قصد بازگشت سرمایه نیست؛ چراکه با رشد سریع قیمت‌ها به همان میزان فروش هم کاهش خواهد یافت. هر چند ناشران حرفه‌ای و فعال با همه مشکلات موجود همچنان به قدرت خرید مخاطب و بازار فروش هم توجه دارند.
کریمی در پاسخ به این پرسش که شرایط تخصیص کاغذ یارانه‌ای به ناشران در شرایط کنونی به چه صورت است، افزود: حدود ۲سال است که تخصیص یارانه کاغذ به ناشران برعهده مؤسسه خانه کتاب تحت نظارت وزارت ارشاد است، ولی در دولت گذشته کارگروهی با حضور نمایندگان اتحادیه وجود داشت که کاغذ به قیمت یارانه‌ای و طبق ضوابط و آیین‌نامه تعیین شده به همه ناشران فعال در حوزه نشر اختصاص داده می‌شد و سهمیه کاغذ در یک تناسب منصفانه و با توجه به حجم تولیدات هر ناشر در ۳سال گذشته در اختیار ناشران قرار می‌گرفت. وی در ادامه گفت: کتاب هم یک کالاست و البته کالای فرهنگی و مهم‌ترین معیار تعیین‌کننده در ثبات بازار نشر میزان عرضه و تقاضاست و ناشران حرفه‌ای و پرکار کاملا بهوش هستند و مراقبند که دچار تصمیمات کوتاه‌مدت و لحظه‌ای نشوند و به زعم من در شرایط نوسان اقتصادی امروز، ناشران بزرگ با همه مشکلات موجود درست عمل کرده‌اند؛ هر چند در این میان معدود ناشرانی هم هستند که با نگاه کوتاه‌مدت و با افزایش قیمت‌های غیرمنصفانه نخستین آسیب را متوجه خودشان کرده‌اند؛ چرا که با کوچک شدن بازار فروش‌شان، خود را از چرخه رقابت در بازار نشر خارج خواهند ساخت.